*spir/i

*spiri

1.
(ntr)
Enlasi aeron en la pulmojn kaj ellasi ĝin post kiam ĝi reoksigenigis la sangon: permesu al mi ekspiri (iomete halti) [1]; al li ŝajnis, ke oni ĉi tie spiras la plej bonan aeron kaj ankaŭ la somero ĉi tie estas la plej bela [2]; [post liberiĝo] mi ree spiras freŝan aeron [3]; (figure) mi volas, respondis la faraono, ke miaj regnanoj estu feliĉaj, ke la popolo spiru libere [4].
2.
Elspiri2: [trinkaĵo, kiu] spiras la odoron de la muskato kaj bonodoraj herboj [5].
3.
(figure) Elspiri3: Saŭlo, ankoraŭ spirante minacojn kaj mortigon kontraŭ la disĉiploj, iris al la ĉefpastro [6]; l’ infero spiras peston en la mondon Hamlet ; ĉiuj liaj versaĵoj spiras malgajecon; li estas malriĉe vestita, sed lia parolo spiras konscion de sia propra indo FK ; ĉiuj verkoj, vortoj kaj agoj de [Zamenhof] spiras tiun ideon [7].
angle:
breathe
beloruse:
дыхаць
bulgare:
дишам
ĉeĥe:
funět, těžce oddechovat
france:
respirer
germane:
atmen
hispane:
respirar
hungare:
lélegzik, lehel
japane:
呼吸する [こきゅうする], 息をする [いきをする], ひと息つく [ひといきつく], 発散する [はっさんする], 表す [ひょうす]
nederlande:
ademen
perse:
نفس کشیدن، تنفس کردن
pole:
1. oddychać
ruse:
дышать
slovake:
ťažko oddychovať
tibete:
དབུགས་རྒྱག་
ukraine:
дихати, передихати, переводити подих

spiro

1.
Ĉiu unufoja spirago: Dio […] enblovis en lian nazon spiron de vivo [8]; mia spiro fariĝis abomenata por mia edzino [9]; mi jam ne havas forton kaj mi jam ne havas spiron [10]; li retenas la spiron [11]; neniu spiro eliĝis el ŝia buŝo, ŝi estis senviva [12]; (figure) ŝi perdis la spiron kaj komencis plori [13]; li jam faras la lastan spiron (mortas) PrV .
2.
(figure) Aerblovo; odoro; spirito2: ĝis la limoj de l' horizonto brilis la ruĝaj sabloj de la okcidenta dezerto, de kie iafoje blovis la spiro de varmega vento, kvazaŭ el forno [14]; malpura spiro de la kadavroj, amasigitaj en ĉi tiu loko [15]; spiro de espero blovas tra la mondo; la tutan libron mi legis unuspire (senhalte).
angle:
breath
beloruse:
дыханьне, подых
bulgare:
дъх
ĉeĥe:
dech
france:
respiration, souffle
germane:
Atem, Odem [poezie], Hauch li jam faras la lastan ~on: er tut den letzten Atemzug.
hispane:
respiración
hungare:
lélegzet, lehelet
japane:
一呼吸 [ひとこきゅう], 息 [そく]
nederlande:
adem
perse:
دم، نفس
pole:
1. oddech
ruse:
дыхание
slovake:
dych
tibete:
ཕུ་

spirado

FIZL Spira funkcio: lia edzino, aŭskultinte la facilan kaj regulan spiradon de sia infano, sidiĝis, por kudri [16]; la aero donas al vi la spiradon, flustris la voĉo de la poeto [17]; la infano kuŝis pala, la malgrandaj okuloj estis fermitaj, ĝia spirado estis mallaŭta, nur de tempo al tempo interrompata de profunda enspiro, simila al ĝemo [18]; griza polvo, kiu tage venenis la spiradon kaj pikis la okulojn [19]; ni fine dancis ambaŭ sub la muziko de Alfred, ĝis ni perdis la spiradon BdV .
angle:
breathing, respiration
beloruse:
дыханьне
bulgare:
дишане
ĉeĥe:
dýchání
france:
respiration
germane:
Atmung
hispane:
respiración
hungare:
lélegzés
japane:
呼吸 [こきゅう]
nederlande:
adem
perse:
تنفس
pole:
oddychanie
ruse:
дыхание
slovake:
dýchanie
ukraine:
подих, дихання, дух

spiregi

Malfacile kaj forte spiri: li baldaŭ renkontis kuŝantan ĉashundon, kiu spiregis kiel iu, kiu laciĝis de la kurado [20]; hienoj spiregis de malsato kaj de dezirego de freŝa sango [21]. SIN:anheli
angle:
pant, breathe heavily
beloruse:
цяжка дыхаць
bulgare:
дишам тежко
ĉeĥe:
funět, těžce oddechovat
france:
être essoufflé, , haleter
germane:
schnaufen
hungare:
liheg
japane:
あえぐ, はあはあ言う [はあはあいう]
nederlande:
hijgen
perse:
نفس زدن
pole:
dyszeć
ruse:
тяжело дышать
slovake:
ťažko oddychovať
ukraine:
сильно дихати, глибоко дихати

alspiro

FON Akustika efekto kaŭzata de kroma aerelspiro dum sonproduktado: antaŭ jarcento en la oseta forestis „simpla k“, kiun oni tiam prononcis kun alspiro (simile al la kartvela lingvo) [22]; oni povu […] vidi, ke „hipostazo“ estas ne „upostasis“ sed „hupostasis“, t.e. ke tie estu ne simpla upsilo sed upsilo kun la densa alspiro [23].
22. V. Ivanov: Mezlernejo 15
23. S. Pokrovskij: Esperanto-Greka Vortaro, Revuloj
angle:
aspiration densa al~o: rough breathing.
beloruse:
прыдыханьне
ĉeĥe:
přídech
france:
aspiration
germane:
Behauchung
latinece:
densa al~o: spiritus asper.
pole:
przydech
ruse:
придыхание densa al~o: густое придыхание.

elspiri

(tr)
1.
Elpuŝi aeron el la pulmoj: mi elspiris la tutan aeron kaj pli profunde forĵetis la kapon malantaŭen Metrop ; baleno en la oceano elspiras akvon per fontano [24]; fajron elspirantaj drakoj [25].
2.
Eligi odoron, haladzon, aŭ varmon: la sablo elspiris ardantan varmegon [26]; forton kaj freŝecon elspiradis la pura arbara aero [27].
3.
(pri io)(figure) Eksterigi, sentigi ian econ; esti plena je: ĉio elspiris sanan gajecon; la libro elspiras malamon; atestanto falsama, kiu elspiras mensogojn [28]. VD:odori2
angle:
exhale, breathe out, give off (scent, heat)
beloruse:
выдыхаць
bulgare:
извишам 2. изпускам, излъчвам
ĉeĥe:
vydechnout
france:
respirer, exprimer 1. expirer, souffler 2. émettre (une odeur), exhaler
germane:
1. ausatmen 2. ausdünsten 3. ausstrahlen
hispane:
1. expirar
hungare:
kisugároz 1. kilélegzik, kilehel 2. áraszt
japane:
息を吐く [いきをはく], 発散する [はっさんする], 表す [ひょうす]
nederlande:
1. uitademen
perse:
1. نفس بیرون دادن، بازدمیدن، دم برآوردن 2. پراکندن (بو)، متصاعد کردن
pole:
1. wydychać
ruse:
выдыхать, выдохнуть
slovake:
vydýchnuť

enspiri

(tr)
1.
Enlasi aeron en la pulmojn: li enspiris la parfumajn blovojn, la venton de la erikejo, la gudroaromon de la pinoj; ŝi enspiradis tiun saman aeron, kiel li [29]; ŝi klinis unu el la branĉoj, por […] enspiri ilian bonodoron [30]; enspiru en vin la tutan fumon FdO ; elspiru kaj enspiru profunde dum unu/du minutoj [31].
2.
(figure) (al iu aŭ io) Animigi: oni forgesis ĉe tio pri la majstro, kiu [la pupojn] gvidis, kiu enspiris al ili vivon kaj animon [32].
angle:
inhale, breathe in, give life
beloruse:
удыхаць
bulgare:
вдишвам
ĉeĥe:
nabrat dech, nadechnout se, vdechnout do sebe
france:
aspirer (par une paille par ex.), inhaler, inspirer, respirer (un parfum)
germane:
einatmen 2. Leben einhauchen
hispane:
inspirar
hungare:
belélegzik, belehel, beszív
japane:
息を吸う [いきをすう], 吸い込む [すいこむ]
nederlande:
inademen
perse:
نفس فروبردن، دم فروبردن
pole:
1. wdychać
ruse:
вдыхать, вдохнуть
slovake:
nabrať dych, vdýchnuť
ukraine:
вдихати

ĝemspiri

(ntr)
Forte vespiri; elspiri kun ĝemo: ne tie turnadu viajn okulojn […] nek ĝemspiru el viaj naztruoj tiamaniere [33].
33. A. Kivi, trad. I. Ekström: Sep fratoj, 1947
angle:
groan, sigh
beloruse:
уздыхаць (моцна), дыхаць са стогнам
france:
geindre
pole:
wzdychać

senspirigi

(tr)
Kaŭzi momentan perdon de la spiro: pezaj botoj trafintaj lian dorson senspirigis lin [34]. VD:sufoki
34. J. Francis: La Granda Kaldrono, 1978
angle:
leave breathless, knock the breath out of, cause to be unable to breathe
beloruse:
прыдушыць, пакінуць без магчымасьці дыхаць
france:
couper le souffle à

senspiriĝi

(ntr)
Perdi la spiron: aŭdante ĉi tiujn vortojn, Ananias falis kaj senspiriĝis [35].
35. La Nova Testamento, La agoj 5:5
angle:
become out of breath, become unable to breathe, become breathless, get the breath knocked out
beloruse:
задыхацца
bulgare:
задъхвам се
france:
s'essouffler, perdre haleine
germane:
außer Atem kommen
hispane:
quedarse sin respiración
hungare:
kifullad
japane:
息が切れる [いきがきれる], 息がつまる [いきがつまる]
perse:
از نفس افتادن
ruse:
задыхаться, задохнуться, запыхаться

vespiri

(ntr)
Aŭdeble elspiri pro emocio kiel malgajo, tediĝo, retrankviliĝo...; suspiri: ha! — vespiras Baniko — kiom longe mi devos ankoraŭ vivi en tiu terura necerteco? [36].
36. L. Beaucaire: Kruko kaj Baniko el Bervalo, 1974
angle:
sigh
beloruse:
уздыхаць, уздыхнуць
bulgare:
въздишам, стена
ĉeĥe:
vzdychat
france:
soupirer (pousser un soupir), pousser un soupir
germane:
seufzen
hungare:
sóhajt, fohászkodik
itale:
sospirare
japane:
嘆息する [たんそくする], ため息をつく [ためいきをつく]
nederlande:
zuchten, kreunen
pole:
wzdychać
ruse:
вздыхать, вздохнуть
slovake:
vzdychať
ukraine:
зітхати

spirkapta, spirhaltiga, spirretena, spirraba

(frazaĵo) Kaŭzanta provizoran halton en spirado, precipe pro emocio, surprizo ktp: mi esploris plurajn originalajn poemarojn ekde la sojlo de la „Fundamenta Krestomatio“ ĝis la spirkaptaj „Ŝtupoj sen nomo“ de Ragnarsson [37]; tio estis miksita kun realaj scenoj, kaj liveras spirhaltigan spektaklon [38]; oni disponigis al ŝi terasan apartamenton kun spirhaltiga panoramo [39]; la tuta mondo spirretene rigardis la evoluadon de la financa krizo de Grekio [40]; ekestis „spirraba“ unua koncertversio [41].
37. H. Vatré: Kien la elizio?, Nica Literatura Revuo, 6:2 (n-ro 32)
38. Monato, Paŭl Peeraerts: Silentiga kaj spirhaltiga spektaklo
39. Monato, Roberto Pigro: Terasa apartamento
40. Monato, Isikawa Takasi: Post ni, la diluvo!
41. Vikipedio, Bill Evans (pianisto)
angle:
breathtaking
beloruse:
захапляльны
bulgare:
спиращ дъха
france:
à couper le souffle
germane:
atemberaubend
japane:
息をのむような [いきをのむような]
pole:
zapierający dech w piersi
ruse:
захватывающий дух

spirblovo

FON Aerfluo elpuŝita el la pulmoj kaj uzata de la homo por produkti sonojn: Spirblovo sur vitro – militromano [42].
angle:
air blown from the mouth, breath, blow
beloruse:
струмень паветра
ĉeĥe:
fouknutí, výdech
france:
colonne d'air
germane:
Hauch
hungare:
lélegzet
japane:
呼気 [こき]
ruse:
струя воздуха, воздушная струя
slovake:
fúknutie, výdych
ukraine:
потік повітря

administraj notoj

al~o: Mankas verkindiko en fonto.
ĝem~i: Mankas dua fontindiko.
sen~igi: Mankas dua fontindiko.
sen~iĝi: Mankas dua fontindiko.
ve~i: Mankas dua fontindiko.
~blovo: Mankas dua fontindiko.