*fos/i UV

*fosi

(tr)
1.
Fari kavaĵon eltirante teron: ili fosis antaŭ mi foson [1]; ĝardeno [...], kie ŝi povis laŭ sia plaĉo kaj bontrovo fosi kaj planti [2]; ŝi ĵetiĝis sur la teron kaj fosis per siaj manoj tombon en la malmola tero [3]; la armeo plenŝutis lian kanalon, kiun li fosis en la dezerto dum dek jaroj [4]; li komencis fosi per ambaŭ manoj la teron [5]. VD:bori, kavigi, plugi
2.
(figure) Profunde esplori demandon: filozofie fosi en teorioj [6].
1. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Psalmaro 57:6
2. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 1, La virineto de maro
3. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Anneto
4. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 1, Ĉapitro V
5. Michael Ende, trad. Wolfram Diestel: La Senĉesa Rakonto, La Urbo de Imperiestroj
6. L. L. Zamenhof: Lingvaj Respondoj, Akcento ‐ Pri la reguloj de la akcento
angle:
dig
beloruse:
капаць, рыць
ĉeĥe:
hloubit (jámu), kopat, přehrabávat, šťourat se
ĉine:
掘 [jué], 挖土 [wātǔ], 凿 [záo], 厥 [jué], 刨 [páo], 翻土 [fāntǔ]
france:
creuser, approfondir (examiner à fond), foncer (creuser), fouiller (creuser pour trouver qc), retourner (la terre)
germane:
graben 1. buddeln
hispane:
excavar 1. cavar, excavar 2. profundizar (en el conocimiento)
hungare:
ás
japane:
掘る [ほる], 発掘する [はっくつする], 掘り下げる [ほりさげる]
nederlande:
graven
portugale:
esquadrinhar, escarafunchar, fuçar 1. cavar, escavar, fossar, minar, revolver
ruse:
копать, рыть
slovake:
kopať, ryť, rýľovať
ukraine:
копати, рити

fosado

Ago fosi: por la fosado ŝi povis uzi nur fortan branĉon de arbo kaj siajn manojn [7]; fosado de kanalo inter Ruĝa kaj Meza maro [8]; (figure) sen konstanta fosado (esplorado) de ĵurnalistoj la diversaj skandaloj eble ne tiel rapide, detale kaj komplete evidentiĝus [9].
7. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Filino de la marĉa reĝo
8. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 3, Ĉapitro XII
9. Stefan Maul: Estimataj gelegantoj,, Monato, 2000/03, p. 3
angle:
digging
beloruse:
капаньне
ĉeĥe:
kopání
france:
creusage, creusement
germane:
Graben, Grabung
hispane:
excavación
hungare:
ásás
japane:
穴掘り [あなほり], 掘削 [くっさく]
nederlande:
graafwerk
ruse:
рытьё
slovake:
kopanie
ukraine:
копання, риття

fosaĵo

Fosita, ordinare longa kavaĵo: se blindulo kondukos blindulon, ambaŭ falos en fosaĵon [10]; profunda akvofosaĵo (kanalo1) limas kun ĝardeno kaj najbara tereno nordflanke [11]; [burgo] ĉirkaŭita de tri fosaĵoj [12]. VD:galerio, minejo, puto, sulko, ŝakto, tombo, tranĉeo
10. La Nova Testamento, Mateo 15:14
11. Máire NicAoidh: Ĝardenumi, Monato, 2000/04, p. 20
12. Michael Ende, trad. Wolfram Diestel: La Senĉesa Rakonto, Drako por Heroo Hinreko
angle:
ditch, hole, trench
beloruse:
роў, акоп, трашэя
ĉine:
堑 [qiàn], 沟渠 [gōuqú], 凼 [dàng], 壕 [háo], 运河 [yùnhé], 水沟 [shuǐgōu], 渠 [qú], 坑塘 [kēngtáng], 硐 [dòng]
france:
fosse, tranchée
germane:
Graben, Grube
hispane:
foso, hoyo, zanja
hungare:
árok
japane:
溝 [どぶ], 堀 [ほり], 穴 [めど]
nederlande:
kuil, greppel
ruse:
яма, траншея
ukraine:
рів, канава

*fosilo

Ĉia ilo por fosi: per fosilo ni fosas [13]; en la unua vico staris la fosistoj kun pintohakiloj, en la dua kun pioĉoj, en la tria kun fosiloj [14]; fosileton vi devas havi ĉe vi sur rimeno; kaj kiam vi sidos ekstere, fosu per ĝi kaj reen kovru vian elirintaĵon (fekaĵon) [15].
13. L. L. Zamenhof: Fundamento de Esperanto, Ekzercaro, § 34
14. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 1, Ĉapitro XXIV
15. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Readmono 23:13
angle:
digging implement, shovel, spade
beloruse:
прылада для капаньня, рыдлёўка
ĉeĥe:
nástroj na obdělávání půdy
ĉine:
鐵鍬 [tiěqiāo], 剷 [chǎn], 鏟子 [chǎnzi], 鍬 [qiāo], 鐵杴 [tiěxiān], 鑱 [chán]
france:
pelle
germane:
Grabwerkzeug, Schaufel, Spaten
hispane:
pala
hungare:
ásó
japane:
鋤 [すき], 鍬 [くわ], シャベル
nederlande:
schop, spade
ruse:
лопата
slovake:
nástroj na obrábanie pôdy
ukraine:
лопата, заступ

ĉirkaŭfosi

(tr)
Fosi ĉiuflanke: li ĉirkaŭfosis [sian ĝardenon], senŝtonigis ĝin, kaj plantis en ĝi plej bonspecajn vinberbranĉojn [16]; mi hastis antaŭen por vidi ĝin plaŭdi en la ĉirkaŭfosaĵon tuj antaŭ la fermita levponto [17].
16. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Jesaja 5:2
17. Harry Harrison, trad. Reinhard Fössmeier k.a.: Naskiĝo de la rustimuna ŝtalrato, ĉapitro 25
angle:
dig around
beloruse:
абкапваць
france:
creuser (de toutes parts), défoncer (creuser de toutes parts), retourner (la terre) ĉirkaŭ~aĵo: fossé (circulaire), douves (fossé).
germane:
umgraben, mit einem Graben umgeben
hispane:
excavar (por todas partes), voltear (la tierra)
hungare:
körbeás ĉirkaŭ~aĵo: körárok, várárok.
ukraine:
обкопувати

disfosi

(tr)
Malferme fosi, difektante la surfacon: li kunkunŝovelis per la piedo velkintajn foliojn sur la disfositan teron [18]; duone disfosita pavimo el brikoj [19].
18. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 2, Elfo de la rozo
19. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 1, Galoŝoj de feliĉo
angle:
dig up
beloruse:
раскопваць
ĉeĥe:
rozkopat, rozrýt
ĉine:
耝 [qù], 翻土 [fāntǔ], 垡 [fá]
france:
défoncer (creuser profondément), éventrer (en creusant)
germane:
umgraben
hispane:
abrir una excavación
hungare:
szétás
ruse:
раскопать, разрыть
slovake:
rozkopať, rozryť
ukraine:
розкопувати, розривати

enfosi

(tr)
Fosi por enterigi: Jakob enfosis [la ringojn] sub la kverko [20]; la skarabo tre oportune povis englitigi sin kaj sin enfosi en la freŝan sterkon [21].
20. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Genezo 35:4
21. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Sterkskarabo
angle:
bury
beloruse:
укопваць, закопваць
ĉeĥe:
hrabáním zakrýt, zahrabat, zakopat
ĉine:
入土 [rùtǔ], 埋葬 [máizàng]
france:
enfouir, ensevelir
germane:
eingraben
hispane:
enterrar
hungare:
beás, beleás
japane:
埋める [うめる]
nederlande:
begraven
ruse:
вкопать, закопать, зарыть
slovake:
zakopať
ukraine:
закопувати, заривати

elfosi

(tr)
Elterigi, eltiri per fosado: kanalo, elfosita en la sabloj [22]; ili elfosis en sia lando reton de kanaloj, kelkmilojn da mejloj longan [23]; putoj, rapide elfositaj [24]; ŝi elfosis kavon en la tero, tiel profunde, kiel ŝi povis, ŝi volis fari por ili tombon [25]; li elfosis al si longan trairejon tra la tero de sia loĝejo ĝis ŝia [26].
22. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 3, Ĉapitro VI
23. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 1, Antaŭparolo
24. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 2, Ĉapitro XXIV
25. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 4, Filino de la marĉa reĝo
26. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 1, Elinjo-fingreto
angle:
dig out, dig up, excavate
beloruse:
адкопваць, выкопваць
ĉeĥe:
nakopat, vydobýt, vyhrabat, vykopat
ĉine:
刳 [kū], 剜 [wān], 挖掉 [wādiào], 抠 [kōu], 渠沟 [qúgōu], 濠 [háo]
france:
découvrir (qc d'enfoui), dégager (qc d'enfoui), exhumer, extraire (qc d'enfoui)
germane:
ausgraben
hispane:
desenterrar
hungare:
kiás
japane:
掘り出す [ほりだす]
nederlande:
opgraven, uitgraven
ruse:
откопать, выкопать
slovake:
vykopať
ukraine:
викопувати, виривати

elfosado

ARKE Elmeto de subteraĵoj trovitaj per foso: la grandskalaj elfosadoj postulas la kunlaboron de pluraj arkeologoj kaj aliaj fakuloj [27]; la ekonomio centriĝas krom la turismo, en la produktado de sukero kaj en la elfosado de baŭksito [28]; 1859, 25-a de aprilo: unua elfosado por la konstruo de la Sueza Kanalo [29].
27. Marinko Givoje: Interesa arkeologio, p. 10a
28. Vikipedio, Jamajko
29. Vikipedio, 1859
angle:
excavation
beloruse:
выкопваньне
ĉeĥe:
exhumace
ĉine:
出土文物 [chūtǔwénwù]
france:
exhumation
germane:
Ausgrabung, Abbau
hispane:
extracción
hungare:
kiásás, ásatás
ruse:
выкапывание, раскапывание, раскопки
slovake:
exhumácia

prifosado

ARKE Esplorado de la grundo por trovi subteraĵojn: ĝia deveno ne certas ĉar ĝi ne estis trovita dum arkeologia prifosado, sed en la merkatejo de antikvaĵoj [30]; prifosado evidentigis, ke soldatoj ankoraŭ tenis sian fusilon, kiam ili estis ĉi-tie terkovritaj [31].
30. Vikipedio, Steleo de la Morta Maro
31. Vikipedio, Batalo apud Verdun
angle:
dig, excavation
beloruse:
раскопкі
ĉeĥe:
vykopávky (práce)
france:
fouille (d'un terrain)
germane:
archäologische Ausgrabung
hispane:
excavación (para explorar un terreno)
hungare:
megkutat (ásatással)
japane:
発掘 [はっくつ], 発掘調査 [はっくつちょうさ]
ruse:
раскопки
slovake:
vykopávky (práce)
ukraine:
розкопки

subfosi

(tr)
1.
Fosi sube de io: akvo silenta subfosas la bordon Prv ; se iu trovos ŝtelanton ĉe subfosado kaj batos lin kaj tiu mortos, tiam oni ne juĝu lin pro la sango [32]; li estas komandanto de citadelo, kiun subfosas la malamiko, kaj li rigardas tion senpova [33]!
2.
(figure) Kaŝe prepari la ruinigon, la malsukceson de; perfide malutili al, nevideble iom post iom difekti: konfidu al ni la sekretan ĉagrenon, kiu subfosas ne nur vian feliĉon, sed ankaŭ vian sanon [34]; fremdaj popoloj […] povus subfosi nian religion kaj kun ĝi la enspezojn [35]; subfosi per kalumnioj la reputacion de iu; ĉu decas subfosi ilian aŭtoritaton antaŭ la amasoj Metrop ? tiu ĉi malĝojo subfosos vian vivon [36]; akiri la malĝojan gloron de malhelpanto kaj subfosanto [37]; subfosi la tutan laboron de duoncentjaro [38].
32. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Eliro 22:2
33. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 3, Ĉapitro XII
34. Hendrik J. Bulthuis: Idoj de Orfeo, Unua Parto
35. B. Prus, trad. Kazimierz Bein: La Faraono, vol. 3, Ĉapitro VI
36. Frederiko Schiller, trad. L. L. Zamenhof: La rabistoj, Akto Unua
37. L. L. Zamenhof: Paroloj, Parolado antaŭ la Sesa Kongreso Esperantista en Washington en la 15a de aŭgusto 1910
38. Edmond Privat: Vivo de Zamenhof, Vivo de Zamenhof
angle:
undermine
beloruse:
падкопваць
ĉeĥe:
podkopat, podkopávat, vymílat
ĉine:
窦 [dòu]
france:
affouiller, miner (saper), saper
germane:
untergraben 1. aushöhlen, unterhöhlen 2. unterminieren
hispane:
minar (socavar), socavar
hungare:
aláás
japane:
掘り崩す [ほりくずす], むしばむ, 転覆をはかる [てんぷくをはかる]
nederlande:
ondermijnen
ruse:
подкопать, подкапываться, делать подкоп
slovake:
podkopať, podryť

trafosi

(tr)
Bore fosi kaj esplori, truigante la materialon: ne provizu al vi trezorojn sur la tero, […] kie ŝtelistoj trafosas kaj ŝtelas [39]; se la domomastro scius, je kioma horo la ŝtelisto venos, li maldormus kaj ne lasus sian domon trafosiĝi [40]; mi trafosis la muron, kaj jen estas ia pordo [41].
39. La Nova Testamento, S. Mateo 6:19
40. La Nova Testamento, Luko 12:39
41. trad. L. L. Zamenhof: La Malnova Testamento, Jeĥezkel 8:8
angle:
dig through
beloruse:
пракопваць
ĉeĥe:
prokopat
ĉine:
四处漫步 [sìchùmánbù], 仔細挑選 [zǐxìtiāoxuǎn], 細心檢查 [xìxīnjiǎnchá]
france:
percer en creusant
germane:
durchforsten, durchwühlen
hispane:
perforar
hungare:
(ásással) átkutat
slovake:
prekopať

pikfosilo

Pioĉo: per fortika frapo de sia malgranda pikfosilo, li rompis la glacian elstaraĵon [42]; uzante la pinton de sia pikfosilo kiel levilon, li faligis la brikojn, kiuj estis plej malbone kunligitaj [43]; la homo de novŝtonepoko setliĝis, daŭrigis terkultivadon per pikfosilo, bredis bestojn [44].
42. Henri Vallienne: Ĉu li?, Ĉapitro Sesa
43. Henri Vallienne: Kastelo de Prelongo, Ĉapitro Dekoka
44. Vikipedio, Rado
angle:
pick, pickaxe
beloruse:
кірка, матыка
ĉeĥe:
krumpáč
france:
pioche
germane:
Spitzhacke, zweizinkige Hacke, Kreuzhacke
hispane:
pico
hungare:
kapa
nederlande:
houweel
ruse:
кирка, мотыга, заступ
slovake:
krompáč, čakan
ukraine:
кирка, кайло

platfosilo

AGR=ŝpato
angle:
spade
beloruse:
рыдлёўка, лапата, жалязьняк
ĉeĥe:
rýč
ĉine:
鍬 [qiāo], 鍤 [chā], 鎛 [bó]
france:
bêche
germane:
Spaten
greke:
σκαπάνι
hispane:
pala
hungare:
ásó
nederlande:
spade
portugale:
enxada
ruse:
лопата, заступ, сошник
slovake:
rýľ

serĉfosi

(tr)
1.
Fosi2: kelkaj strataj buboj kuŝiĝis ĉirkaŭ la defluilo kaj serĉfosis en ĝi, kie ili trovis malnovajn najlojn, kuprajn monerojn kaj alion [45].
2.
(figure) Serĉi ion kaŝitan: mi devas ja rekompenci vin […], li serĉfosas en sia poŝo [46].
45. H. C. Andersen, trad. L. L. Zamenhof: Fabeloj, vol. 2, Flikilo
46. Molière, trad. D-ro L. L. Zamenhof: Georgo Dandin, Akto Dua
angle:
excavate
beloruse:
капаць (для пошуку), капацца
ĉine:
四处漫步 [sìchùmánbù], 仔細挑選 [zǐxìtiāoxuǎn], 細心檢查 [xìxīnjiǎnchá]
france:
fouiller (chercher qc)
germane:
durchforsten 2. suchend graben, durchwühlen
hispane:
excavar
hungare:
túr, kutat, keresgél
japane:
発掘する [はっくつする], 試掘する [しくつする]
nederlande:
wroeten (zoekend graven)
ruse:
копать, копаться, рыться

urĝa prifosado

ARKE Esplorado de grundo por trovi savindaĵojn, antaŭ ol oni detruos pro konstruado: de la 21a ĝis la 25a de decembro, 2002, ĉinaj arkeologoj faris urĝan prifosadon de tombaro Jiuliandun, Hubei-provinco [47].
47. Ĉina Radio Internacia: Brilaj arkeologiaj elterigaĵoj en provinco Hubei, 2005-01-19
angle:
excavate, rescue archaeology
france:
fouille de sauvetage
germane:
Rettungsgrabung
hispane:
excavar con rapidez
hungare:
leletmentő ásatás

administraj notoj

pri ĉirkaŭ~i: 
    La ekzemplo kun "cxirkaux~aĵo" suspektigas, ke "ĉirkaŭ~i"
    povus signifi ankaŭ "~i ĉe la ĉirkaŭo de". Indus serĉi
    ekzemplojn.
    [MB]
pri serĉ~i: 
    Precizigi la nuancojn inter ~i 2, sercx~i 1/2, pri~i ktp. Se
    oni sercxas ion kasxitan en cxambro, cxu eblas diri, ke oni
    sercx~as la cxambron / en la cxambro? [MB]
plat~ilo: Mankas dua fontindiko.
plat~ilo: Mankas fonto, kiu estas nek vortaro nek terminaro.