^*reg/i ^UV

1.

(tr)
Efektive estri, direkti, obeigi: regi la […] glavon [1]; ĉiun tagon li faradis al ŝi sian proponon kaj volis fari ŝin reganta sinjorino [2]; la reganta klaso parolis la francan ^Ret ; ĉiu lernejestro klopodas siamaniere regi la situacion [3]; ĉiu celado de unu gento regi super aliaj gentoj, […] devos malaperi [4]; lingvoj […] ne estas regataj de biologiaj, sed de sociologiaj kaj lingvistikaj leĝoj ^EfI ; mono mondon regas ^PrV ; pli facile estas regi ol agi ^PrV .

a)

Direkti la aferojn de la ŝtato: multaj faraonoj regis mallonge, kaj de kelkaj malaperis […] eĉ la nomoj [5]; mi instruos al vi la malfacilan arton regi la ŝtaton kaj observi la agojn de l' malamikoj [6]; en tiu tempo la Filiŝtoj regis super Izrael [7]; sur la insulo regas tre demokrata, parlamenta estraro ^VaK ; regi oni povas super la lando; guverni oni povas ian provincon (trovante sin tamen sub ordonoj pli altaj, ekzemple de reĝo) aŭ ian personon ^LR . reĝi

b)

Direkti kaj estri iun entreprenon: forlasis sian metion pro diversaj kaŭzoj, sed precipe pro ribelo kontraŭ la reguloj kaj postuloj de estre regata laboro ^KrM ; apud reganta „Centra Komitato“ el 25 membroj, estis proponitaj i.a. unu 15-membra „Komitato de la Lingvo“ ^EeP ; la varieteo estis regata de komikulo nomata Gus Stratton ^KrM ; brava mastrino tie regis […] ĉio en la domo brilis kaj fulmis de pureco [8]. dikti, gvidi, komandi, konduki, mastri, stiri

2.

Plene kapabli, kompetenti pri io, uzi ilon, aparaton, metodon ktp: perfekta skribistino devas regi ankaŭ stenografion ^ViV ; serioza preparo de la parolado, […] notado de la ĉefaj punktoj – ĉio ĉi kreas ĉe la parolonto la konscion, ke li bone regas la temon ^Ret ; idisto, kiu ankoraŭ malbone regas la lingvon ^KrB ; ne plu estas la uzanto, kiu regas la maŝinon, sed estas la aparato kiu regas la uzanton [9]. stiri¹, scipovi

3.

(figure) (pri sento) Ekposedi, plenigi la animon de iu: la princo, regata de la pasio, sendis novajn kaj novajn sagojn, mortigante [10]; viro plena de prudento, kiu scias juĝi la proprajn agojn, scias sin regi [11]; ŝin regas iaj sekretaj kaj de ŝi mem ne konataj fortoj ^PatrojFiloj .

4.

(ntr)
(figure) Iom daŭre kaj vaste estadi, manifestiĝi, influi, efiki: Dio faris la du grandajn lumaĵojn: la pli grandan lumaĵon, por regi la tagon, kaj la malpli grandan lumaĵon, por regi la nokton [12]; gastoj venadis, kaj gaja movado komenciĝis, kaj ĉarma tono de ĝoja eksciteco jam regis en la tuta domo ^BdV ; ni devas iri en lokon, kie ne regas tia tumulto [13]; en la palaco […] regis granda funebro [14]; [la] turo impone regas super la urbo kun alteco de 165 metroj ^KrM ; en Esperantujo regas ne sole la lingvo Esperanto, sed ankaŭ la interna ideo de la Esperantismo [15]; neniam permesu, ke […] regu la principo: „kiu pli laŭte krias, tiu estas prava“ [16]. determini¹, difini², kondiĉi³

5.

Havi kiel dependaĵon: transitiva verbo regas objekton. determini²

Agado de tiu, kiu regas: la unutaga regado de tiu ĉi estro ne restis sen postsignoj ^DL ; sub ilia regado estis militistaro el tricent sep mil kvincent […] por helpi al la reĝo kontraŭ la malamiko [17]; la kelkmonata regado de la vic-reĝo estis tre prospera [18]; ĝuste en la malfacila momento komencis ĉiopova regado de l' okazo [19]; mi estas nun tiel senforta, ke mi perdis eĉ la regadon super mia vivo [20]; sub tiu regado koĉero kaj servistoj fariĝadis voktoj [21]; la nord-amerikaj anglaj kolonioj […] fondis la usonan federacion en la jaro 1787 post dekunujara anarkio kiel sendependaj ŝtatoj post sia liberiĝo el brita regado ^FSp ; (figure) ni donu do hodiaŭ plenan regadon al tiu silenta, sed solena kaj profunda sento [22]. regsistemo, reĝimo

Tiu, kiu estas submetata al la regado de iu ŝtato: ĉiu regnano sciu, ke li […] devas obei […] fundamentajn leĝojn de sia lando, kiuj estas egale devigaj por la regantoj kaj regatoj [23]; li konvinkiĝis, ke vere fidelajn kaj amantajn regatojn oni povas trovi nur inter la aristokratio [24]; vi supozas ke la regantoj de civitoj, la aŭtentikaj regantoj, ial konsideras siajn regatojn alimaniere ol ŝafojn, ke ili prizorgas ilin nokte kaj tage kun alia celo ol profiti pro ili ^Rsp .

Aranĝaĵo, per kiu oni regas aparato¹n: mi serĉis inter la regiloj, ĝis mi trovis la ŝaltilon [25]; la bremsosistemo funkcius nur depende de regilo fiksita per tri sekurpecoj […] ligitaj al la rapidumstango ^ChB ; nepris regilo de videoludo […] por 10-minuta preskaŭ senspira batalo [26]; la regilaro de la potenco [27].

Membro de registaro: vi starigu registojn kaj juĝistojn [28]; la registoj uzis la metodon tradician: „divide ut imperes“ ^VivZam ; mi atentigas vin pri la granda simpatio, kiun montris al nia afero la registoj de tiu lando [29]; Raŭlo daŭrigis […] sian metion de kampara nobelulo, ne tro rimarkante, ke li estas nur la registo de bieno ^KPr ; la paco ne longe daŭris, ĉar la novaj registoj […] komencis turmenti kaj tirani la popolon ^VaK ; ne decas ke registo petu la regotojn esti regataj, se li efektive kapablas helpi ^Rsp . gravulo, politikisto

Tuto de la personoj, kiuj regas ŝtaton: la registaroj de la plej ĉefaj regnoj [30]; nia sola kuriero de novaĵoj […] parolas tro ribeleme pri la registaro [31]; io okazas tie, en Asirio, kio komencas maltrankviligi mian registaron [32]; forpelita de la rusa registaro ^VivZam ; la unuan fojon nia kongreso aperas sub la oficiala sankcio de regnestro kaj registaro [33]. kabineto

1.

La rajto regi sin, fari proprajn decidojn kaj leĝojn pri sia vivo: li parolis pri popola memregado kaj popola memklerigo ^InfanTorent2 ; jen urbo, kie kolektiĝis antaŭ kvincent jaroj la unua parlamento kaj metis fundamenton por tutpopola memregado [36]; oni tiamaniere fondus veran federalan registaron, kiu tamen respektus la memregon de la dudekdu apartaj ŝtatoj ^FSp . aŭtonomeco, sendependeco

2.

La kapablo funkcii sen ekstera regado, aŭtomate: la nuna esplorado male celas daŭran memregecon, kapablon por la roboto konstrui mem planon [37].

3.

Sinregado: kaj ne sole li reakiris la memregadon, sed eĉ li eksentis sin senfine supera, ol ĉio vivanta [38]; ĉu kolerema? ne kolerema, sed ... eksplodema, ĝis perdo de memrego ^Lanti ; mi perdas mian memregadon, freneza kolero donas al mi la forton malfermi la pordon de l' ŝranko, kaj mi batas ŝin per la pugnoj, per la piedoj [39].

Rim.: „Mem“ akcentas aŭtonomecon de agado, maleston de ekstera (mal)helpo; „sin“ akcentas ke la objekto de la ago estas la subjekto. Tial por la signifo psiĥologia pli konvenas „sinregado“, kaj pri la sencoj politika kaj teĥnika, „memregado“. [Sergio Pokrovskij]

Regi malpropre, malbone: la valonaj politikistoj misregis, ili disperdis la riĉaĵojn de ĉiuj, ili ne faris la bonajn decidojn pri la ekonomia bonstato de Belgio [40]; sekvis serio da nelongedaŭraj misregantaj sud-vjetnamaj administracioj [41].

Kapablo regi sin, regi siajn emociojn, kaj rezulta trankvilo: sinjoro Pikviko vidigis tiujn perfektan malpanikon kaj sinregon, kiuj estas la nemalhaveblaj akompanantoj de menso grandioza [42]; kuniĝu denove, por ke Satano vin ne tentu pro manko de sinregado [43].

1.

Kiu havas pli da aŭtoritato, prestiĝo, forto, ol aliaj: tiuj, kies denaska lingvo estas la superrega lingvo, ne bezonos traduki siajn mesaĝojn en aliajn lingvojn [44].

2.

Kiu estas pli multnombra, pli abunda, ol aliaj: [ĉio] en tiu tago nove koloriĝis de mortantaj homoj […], la rivereto havis ruĝan akvon […], la ĉie superreganta koloro malagrable brilis en la suno ^BdV .

(tr)

1.

(iu, io) Havi pli da potenco ol: la komando superregis la malamon [45]; lia timemo superregis ^PatrojFiloj ; lia koro batis forte, kaj ree superregema sopiro ekposedis lin ^Iŝtar ; en la daŭro de kelke da momentoj ŝi ne povis eligi eĉ unu vorton, poste, superregante sin, ŝi ekparolis mallaŭte ^Iŝtar ; ĉiujn sentojn superregis en ŝi kortuŝiĝo, dankemo ^IK .

2.

(io) Esti pli grava, pli multnombra ol: oni komencis libere babili kaj ŝerci […] post nelonge ilia aktiveco tute superregis tiujn de la aliaj ^InfanTorent2 ; ĉe la vojkruciĝoj staras anonctabuloj, nun antaŭ somermezo superregas sur ili grandaj afiŝoj pri danco kaj amuziĝo ^ViV . domini